AI Kansen voor Burgers - De Regelgeving Navigator

Status: Concept

Deze blog is nog in concept-fase en wordt mogelijk nog aangepast voor publicatie.

De overheid heeft enorme kansen met AI - niet om te automatiseren, maar om toegankelijker te worden. Stel je voor: een AI die burgers helpt door de wirwar van regels en regelingen heen. Dat is de toekomst van burgergericht werken.

Het Probleem: De Regelgeving-Jungle

Nederlandse burgers worden geconfronteerd met een ongekend complex systeem:

De Complexiteit

Landelijk + Lokaal:

• Nationale wetgeving (Tweede Kamer)
• Provinciale regelingen
• Gemeente-specifieke voorschriften
• Waterschapsregels

Verandert Constant:

• Nieuwe wetten
• Aangepaste regelingen
• Tijdelijke maatregelen
• Uitzonderingen en overgangstermijnen

Moeilijk te Doorgronden:

• Juridisch jargon
• Verwijzingen naar andere regelingen
• Voorwaarden en uitzonderingen
• "U komt in aanmerking als..." labyrinten

Resultaat: Veel burgers missen regelingen waar ze recht op hebben, of weten niet waar ze aan toe zijn.

De Kans: AI als Wegwijzer

AI kan een enorme rol spelen in het toegankelijk maken van de overheid - niet door mensen te vervangen, maar door hen te helpen.

Wat AI Kan Doen

1. Begrijpen van Rechten en Plichten

Burger: "Ik ben zzp'er en heb een kind, waar heb ik recht op?"

AI: "Op basis van jouw situatie kom je mogelijk in aanmerking voor:
     - Kinderopvangtoeslag
     - Zorgtoeslag (afhankelijk van inkomen)
     - Gemeentelijke starterslening

     Wil je dat ik deze één voor één doorloop?"

2. Doorvragen op Situatie

AI kan gedetailleerd doorvragen:

AI: "Voor de kinderopvangtoeslag heb ik wat meer info nodig:
     - Gebruik je formele kinderopvang?
     - Wat is je geschatte jaarinkomen?
     - Hoeveel uur per week werk je?"

3. Uitleg in Begrijpelijke Taal

Vertaling van ambtelijk naar Nederlands:

Wettekst: "Aanspraak ontstaat indien het verzamelinkomen
           de geldende vermogenstoets niet overschrijdt..."

AI: "Je hebt recht als je gezamenlijk inkomen onder de
     €40.000 blijft en je minder dan €50.000 spaargeld hebt."

Koppeling met Bestaande Initiatieven

AI hoeft niet vanaf nul te beginnen. Er zijn prachtige initiatieven waar AI op kan voortborduren.

Regels.overheid.nl

Wat is het:

• Centrale plek voor alle Nederlandse regelgeving
• Machine-leesbare format (STOP/TPOD)
• Up-to-date en juridisch geldig

Hoe AI het kan gebruiken:

Burger stelt vraag
   ↓
AI raadpleegt regels.overheid.nl
   ↓
AI vindt relevante regelingen
   ↓
AI legt uit in begrijpelijke taal
   ↓
AI wijst naar officiële bron

Regellinger Scan

AI kan pro-actief scannen:

Input: Burgergegevens (met toestemming!)
       - Leeftijd, inkomen, gezinssituatie
       - Woonplaats
       - Werk-status

AI Scan: Vergelijkt met alle beschikbare regelingen

Output: "Je mist mogelijk deze regelingen:
         1. Huurtoeslag (€80/maand)
         2. Gemeentelijke kwijtschelding (€150/jaar)
         3. Scholingsvoucher (€1000)"

Scenario's Doorrekenen

Voorbeeld: Verhuizen

Burger: "Wat verandert er als ik van Amsterdam naar Utrecht verhuis?"

AI: "Laten we kijken:

     Huurtoeslag: Blijft gelijk (landelijk)

     Gemeentelijke regelingen:
     - Amsterdam scholingsvoucher vervalt
     - Utrecht fietsplan wordt beschikbaar
     - Afvalstoffenheffing €50 lager

     Totaal effect: ~€200 per jaar verschil

     Wil je meer details over één van deze punten?"

Ondersteunen, Niet Vervangen

Cruciaal principe: AI ondersteunt, maar beslist nooit.

Concept-Aanvragen Klaarzetten

AI kan het aanvragen makkelijker maken:

Voorbeeld Proces:

1. AI: "Je komt in aanmerking voor huurtoeslag"

2. Burger: "Hoe vraag ik dat aan?"

3. AI: "Ik help je de aanvraag voorbereiden:
         - Ik haal alvast je basisgegevens op
         - Ik bereken het bedrag
         - Ik maak een conceptaanvraag

         Jij controleert en dient in. Goed?"

4. AI genereert concept met:
         - Pre-filled velden
         - Berekend bedrag
         - Benodigde bijlagen
         - Uitleg per veld

5. Burger: Controleert, past aan, dient in

Waarborgen:

• Burger blijft eigenaar van het proces
• Burger controleert alle gegevens
• Burger dient zelf in
• Burger is verantwoordelijk

Inwoner Blijft Verantwoordelijk

AI kan niet:

• ❌ Automatisch aanvragen indienen
• ❌ Namens jou tekenen
• ❌ Je verplichten iets aan te vragen
• ❌ Data delen zonder toestemming

AI kan wel:

• ✅ Informeren over mogelijkheden
• ✅ Uitleggen wat je nodig hebt
• ✅ Concepten voorbereiden
• ✅ Berekeningen maken

De burger beslist altijd zelf.

Ambtenaar Blijft Beslisser

Ook aan de andere kant blijft de mens verantwoordelijk:

Burger dient aanvraag in (met AI-hulp)
   ↓
Systeem controleert completheid
   ↓
Ambtenaar beoordeelt aanvraag
   ↓
AI kan adviseren: "Lijkt compleet, voldoet aan criteria"
   ↓
Ambtenaar beslist: Toekennen/Afwijzen/Aanvullende info
   ↓
Besluit wordt verstuurd

De Infrastructuur

Om dit allemaal mogelijk te maken, hebben we infrastructuur nodig.

Wat Nodig Is

1. Gestandaardiseerde Data

• Regelingen in machine-leesbaar format
• Common Ground bronregisters
• API's voor gegevensuitwisseling

2. AI-Assistent per Gemeente

• On-premise deployment (zie vorige blogs)
• Toegang tot lokale en landelijke regelingen
• Privacy-conform

3. Burgerportaal

• Waar burgers de AI kunnen raadplegen
• MijnOverheid-integratie
• Toegankelijk voor iedereen

4. Consent Management

• Burger bepaalt welke data gedeeld wordt
• Transparant over gebruik
• Revoceerbaar

Technische Architectuur

┌────────── Burger Interface ──────────┐
│  Website / App / Telefoon-assistent  │
└──────────────┬───────────────────────┘
               ↓
┌────────── AI Assistent ──────────────┐
│  - Vraagafhandeling                  │
│  - Natuurlijke taal                  │
│  - Contextbehoud                     │
└──────────────┬───────────────────────┘
               ↓
┌────────── Kennisbank ────────────────┐
│  - Regels.overheid.nl                │
│  - Gemeentelijke regelingen          │
│  - Procedurehandleidingen            │
│  - Voorbeeldcases                    │
└──────────────┬───────────────────────┘
               ↓
┌────────── Common Ground ─────────────┐
│  - BRP (basis gegevens)              │
│  - Inkomensinformatie                │
│  - Lopende aanvragen                 │
│  - Beschikkingen                     │
└──────────────────────────────────────┘

Praktijkvoorbeelden

Voorbeeld 1: De Startende Ondernemer

Sara start een eenmanszaak:

Sara: "Ik ga starten als zelfstandige, waar moet ik aan denken?"

AI: "Gefeliciteerd! Laten we het stap voor stap doornemen:

     📋 Verplicht:
     - KvK-inschrijving (€50)
     - BTW-nummer aanvragen bij Belastingdienst
     - Administratie opzetten

     💰 Regelingen waar je mogelijk recht op hebt:
     - Starterslening gemeente (€25.000 renteloos)
     - KIA belastingvoordeel (investering apparatuur)
     - Tegemoetkoming bedrijfsruimte

     🏥 Belangrijk voor later:
     - Pensioenopbouw (je bouwt geen AOW meer op)
     - Ziektekostenverzekering blijft verplicht
     - Arbeidsongeschiktheidsverzekering overwegen

     Waar wil je mee beginnen?"

AI leidt Sara door het hele proces, wijst op valkuilen, en helpt haar niets te missen.

Voorbeeld 2: De Jonge Ouder

Mark krijgt een kind:

Mark: "Mijn partner en ik krijgen over 2 maanden een baby.
       Wat komt er op ons af?"

AI: "Wat fijn! Dit zijn de belangrijkste dingen:

     📋 Voor de geboorte:
     - Aangifte doen binnen 3 dagen (gemeente)
     - BSN wordt automatisch toegekend

     💰 Financieel:
     - Kinderbijslag: €250/kwartaal (automatisch)
     - Kinderopvangtoeslag: tot €1600/maand
       → Maar alleen als je beiden werkt
       → Wil je dat ik doorrekenen voor jullie situatie?

     - Gemeentelijke baby-box: €100 cadeaukaart

     ⏰ Werk:
     - Ouderschapsverlof: 26 weken (partner)
     - Geboorteverlof: 1 week (partner)
     - Aanspraak verlengen via CAO?

     Zal ik een persoonlijk stappenplan maken?"

Voorbeeld 3: De Ouder Wordende Senior

Ans (70) heeft hulp nodig:

Ans: "Ik kan niet meer zo goed voor mezelf zorgen.
      Wat zijn mijn mogelijkheden?"

AI: "Ik begrijp dat dit een moeilijke situatie is.
     Er zijn verschillende vormen van ondersteuning:

     🏠 Thuishulp:
     - WMO-voorziening via gemeente
     - Huishoudelijke hulp (mogelijk met eigen bijdrage)
     - Aanpassingen woning (drempelvrij maken, etc.)

     💶 Financieel:
     - Eigen bijdrage afhankelijk van inkomen
     - Voor jouw situatie ongeveer €20/maand

     🏥 Zorg:
     - Wijkverpleging via zorgverzekeraar
     - Medicijnen via huisarts

     📞 Eerste stap:
     - Meld je bij Wmo-loket gemeente
     - Of bel 14030 (gratis)

     Zal ik een overzicht maken van wat bij jouw
     situatie past? Dan kun je dat met je familie bespreken."

De Toegevoegde Waarde

Wat levert dit allemaal op?

Voor Burgers

1. Niemand Hoeft Iets te Missen

• Pro-actieve signalering van rechten
• Geen kennis vooraf nodig
• Toegankelijk voor iedereen

2. Minder Stress

• Duidelijkheid over waar je aan toe bent
• Stap-voor-stap begeleiding
• Begrijpelijke taal

3. Tijdsbesparing

• Geen zoektocht door websites
• Direct antwoord op vragen
• Geen lange wachttijden telefoon

4. Betere Beslissingen

• Doorrekenen van scenario's
• Vergelijken van opties
• Inzicht in gevolgen

Voor de Overheid

1. Beter Bereik

• Niet-westerse Nederlanders die taalbarrière ervaren
• Laaggeletterden
• Digitaal minder vaardigen
• Ouderen

2. Minder Verspilling

• Regelingen worden beter benut
• Minder verkeerde aanvragen
• Efficiëntere afhandeling

3. Beter Beleid

• Inzicht in welke regelingen onbekend zijn
• Waar burgers tegenaan lopen
• Welke regels onduidelijk zijn

4. Menselijker Overheid

• Toegankelijker
• Begrijpelijker
• Responsiever

Kritische Kanttekening

Er zijn ook risico's:

Digitale Ongelijkheid

Risico: Alleen digitaal vaardigen profiteren

Oplossing:

• Meerdere kanalen (web, telefoon, gemeentebalie)
• Extra ondersteuning voor wie het nodig heeft
• Klassieke kanalen blijven bestaan

Privacy Zorgen

Risico: Big Brother gevoel

Oplossing:

• Expliciete toestemming voor datagebruik
• Transparant over wat AI doet
• Opt-in, niet opt-out
• Recht op menselijke bediening blijft

Over-Afhankelijkheid

Risico: Burger kan niet meer zonder AI

Oplossing:

• AI is hulpmiddel, geen vervanging
• Burgers leren het systeem begrijpen
• Documentatie blijft beschikbaar

Conclusie

AI kan de kloof tussen burger en overheid verkleinen.

Door AI slim in te zetten kunnen we de overheid toegankelijker maken voor iedereen:

• Doorbreek de taalbarrière (ambtelijk → Nederlands)
• Doorbreek de kennisbarrière (wat zijn mijn rechten?)
• Doorbreek de procesbarrière (hoe vraag ik dit aan?)

Maar alleen als we het goed doen:

• Met waarborgen voor privacy
• Met mens in control
• Met meerdere kanalen
• Met transparantie

De techniek bestaat. De data is er (of kan er komen). Het is een keuze om dit te bouwen.

De vraag is niet óf we dit moeten doen, maar hoe snel we het kunnen realiseren.

---

Volgende blog: Risico's van Niet-Adopteren - Waarom de overheid AI niet kan negeren

Gerelateerd: Regels.overheid.nl | MijnOverheid